1. Mở bài
Trong nhiều doanh nghiệp Việt, quyết định quan trọng vẫn thường được đưa ra dựa trên kinh nghiệm cá nhân, trực giác của lãnh đạo, hoặc “cảm giác thị trường”. Khi quy mô còn nhỏ, cách làm này có thể giúp tổ chức phản ứng nhanh và linh hoạt. Nhưng khi doanh nghiệp lớn dần, số phòng ban tăng lên, chuỗi giá trị kéo dài hơn, thì cảm tính bắt đầu bộc lộ giới hạn.
Không phải vì lãnh đạo kém đi, mà vì thực tế vận hành đã vượt quá khả năng “nhìn – nhớ – đoán” của con người. Và ở điểm giao đó, dữ liệu không còn là công cụ hỗ trợ, mà trở thành nền tảng để lãnh đạo tiếp tục dẫn dắt tổ chức một cách tỉnh táo và bền vững.
2. Nền tảng lý thuyết
Trong quản trị hiện đại, data-driven không phải là khái niệm công nghệ, mà là một triết lý ra quyết định. Các khung tư duy MBA như OGSM, Lean hay BPMN đều có một điểm chung: mọi hành động vận hành đều cần được đo lường và phản hồi.
OGSM yêu cầu Measure phải phản ánh đúng tiến độ chiến lược, không chỉ là số liệu báo cáo. Lean nhấn mạnh việc loại bỏ lãng phí dựa trên dữ liệu dòng chảy, không dựa trên cảm nhận. BPMN giúp tổ chức nhìn rõ quy trình để xác định đâu là điểm nghẽn thực sự, thay vì tranh luận cảm tính.
Trong bối cảnh VUCA và BANI, nơi môi trường kinh doanh biến động, mong manh và khó dự đoán, dữ liệu đóng vai trò như “hệ thần kinh” của tổ chức. Nó giúp lãnh đạo không phản ứng theo cảm xúc, mà điều chỉnh hành vi dựa trên tín hiệu thực tế đang diễn ra trong hệ thống.
3. Kiến thức quản trị ứng dụng
Chuyển từ cảm tính sang data-driven không đồng nghĩa với việc biến doanh nghiệp thành một “cỗ máy số liệu”. Điều cốt lõi là biết dùng dữ liệu đúng chỗ, đúng mức và đúng mục đích.
Một mô hình đơn giản, dễ áp dụng cho nhiều doanh nghiệp Việt gồm bốn bước:
-
Xác định câu hỏi quản trị
Dữ liệu chỉ có giá trị khi trả lời được câu hỏi cụ thể: Vì sao đơn hàng chậm? Vì sao chi phí tăng? Vì sao nhân sự rời đi? -
Chuẩn hóa nguồn dữ liệu vận hành
Không cần nhiều dashboard phức tạp, nhưng dữ liệu phải nhất quán giữa bán hàng, vận hành, tài chính và nhân sự. -
Thiết lập chỉ số gắn với hành vi quản lý
KPI không để báo cáo, mà để thay đổi cách ra quyết định và phân bổ nguồn lực. -
Đưa dữ liệu vào nhịp điều hành hằng ngày
Họp, phê duyệt, ưu tiên công việc đều dựa trên dữ liệu, không chỉ dựa trên quan điểm cá nhân.
4. Câu chuyện thực tế
Một doanh nghiệp sản xuất quy mô trung bình tại Việt Nam từng gặp tình trạng lợi nhuận giảm dù doanh thu vẫn tăng. Ban lãnh đạo cho rằng nguyên nhân nằm ở giá nguyên liệu và thị trường cạnh tranh. Các phòng ban tranh luận kéo dài, mỗi bên có một “cảm nhận riêng”.
Khi bắt đầu nhìn lại dữ liệu vận hành, doanh nghiệp phát hiện thời gian chờ giữa các công đoạn tăng lên đáng kể, tồn kho bán thành phẩm bị dồn cục, và nhiều quyết định ưu tiên sản xuất không dựa trên đơn hàng thực tế. Thay vì tiếp tục tranh luận, lãnh đạo yêu cầu chuẩn hóa dữ liệu quy trình và họp điều hành dựa trên các chỉ số dòng chảy.
Chỉ sau một thời gian ngắn, các quyết định trở nên nhất quán hơn, xung đột nội bộ giảm rõ rệt, và lợi nhuận được cải thiện mà không cần mở rộng thêm quy mô.
5. Bài học vận dụng
- Dữ liệu không thay thế vai trò lãnh đạo, mà giúp lãnh đạo ra quyết định sáng suốt hơn.
- Không nên thu thập dữ liệu chỉ để “cho đủ”, hãy bắt đầu từ câu hỏi quản trị cụ thể.
- KPI chỉ có ý nghĩa khi gắn với hành vi và quyền quyết định thực tế.
- Data-driven là thói quen điều hành, không phải một dự án công nghệ ngắn hạn.
- Khi dữ liệu minh bạch, tổ chức giảm tranh cãi cảm tính và tập trung vào giải pháp.
6. Phúc đáp
Dẫn dắt bằng dữ liệu không làm doanh nghiệp mất đi tính con người, mà giúp tổ chức vận hành tỉnh táo và công bằng hơn trong những thời điểm khó khăn. Khi cảm xúc được đặt đúng chỗ, và dữ liệu dẫn đường cho quyết định, lãnh đạo có thể nhìn hệ thống một cách toàn diện hơn.
Trong những bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ tiếp tục đi sâu vào cách các doanh nghiệp chuyển hóa dữ liệu thành năng lực quản trị thực sự – nơi chiến lược không còn nằm trên slide, mà hiện diện trong từng quyết định hằng ngày.
